Eserin Yazılma Sebebi ve Özellikleri

• Şeyh Galib, Nâbî’nin Hayrâbâd eserinin bir mecliste methedilmesi ve daha iyisinin yazılamayacağının iddia edilmesi üzerine, Hayrâbâd’ın kusurlarını dile getirmiştir. Bu tartışma sonrasında, daha iyisini yazması talep edilince Hüsn ü Aşk’ı kaleme almıştır.
• Eser, klasik mesnevi geleneğine uygun olarak yazılmıştır. 2041 beyit ve dört tardiyye ile toplam beyit sayısı 2101’e ulaşır.
• Tasavvufî bir mesnevi olup, zengin hayaller, teşbihler ve sembollerle doludur.

Eserin Konusu

Başlangıç ve Temel Semboller:
Benî Mahabbet kabilesinde Hüsn (güzellik) ve Aşk (sevgili) adlı iki çocuk doğar. Aralarındaki nişan, manevi bir bağın başlangıcıdır. Eğitim için gittikleri Mekteb-i Edeb’de aralarında sevgi başlar. Sühan adlı bilge onlara rehberlik ederken, Hayret adlı bir karakter birlikteliklerini engeller.

Aşk’ın Yolculuğu:

• Aşk, Hüsn’ü elde edebilmek için Kalp Diyarı’na gidip kimyayı bulması gerektiği şartını kabul eder. Gayret adlı yoldaşıyla maceralara atılır.
• İlk engel, içinde dev bulunan bir kuyuya düşmeleri ve Sühan tarafından kurtarılmalarıdır.
• Daha sonra bir cadı tarafından çarmıha gerilir; Sühan, Aşk’ı tekrar kurtarır.
• Deryâ-yı âteş’ten geçip Çin ülkesine varırlar. Hûşrübâ adlı bir kadın, Aşk’ı kaleye hapseder. Sühan yardımıyla kurtulup kaleyi yok ederler.
• Nihayet Sühan, Aşk’a tüm yolculuğun sırlarını açıklar: Hüsn ve Aşk aslında bir bütündür. Aşk’ın, Hüsn’ü kendisinden ayrı görmesi yanlış bir düşüncedir.

Eserin Tasavvufî Yorumu

• Hüsn: Hüsn-i Mutlak (Allah)
• Aşk: Salik (derviş)
• Mekteb-i Edeb: Dergâh
• Sühan: Kâmil mürşid
• Hayret: Şüphe, engel
• Gayret: Mücahede
• Hûşrübâ: Nefis
• Kalp Diyarı: Gönül

Tasavvuf yolunda ilerleyen salikin nefsini terbiye ederek ilahi aşka ulaşması için mücadele etmesi gerektiği anlatılır. Nihayetinde vahdet sırrına erilir.

Eserin Edebi Özellikleri ve Etkileri

• Zengin teşbih ve hayallerle bezeli olan eser, tasavvuf edebiyatının en önemli metinlerinden biridir.
• Galib’in poetikasını yansıtan beyitler eserin dikkat çeken bölümleri arasındadır.
• Yazıldığı dönemde divan edebiyatının düşüşe geçtiği bir dönemde özgünlüğüyle öne çıkmış ve sonraki nesiller üzerinde derin etkiler bırakmıştır.

BİBLİYOGRAFYA

Şeyh Galib, Hüsn ü Aşk (haz. Abdülbâki Gölpınarlı), İstanbul 1968, ayrıca bk. hazırlayanın önsözü, s. 34-37; a.e. (haz. Orhan Okay – Hüseyin Ayan), İstanbul 1975, M. Kaya Bilgegil’in girişi, s. VII-XLII.

Şeyh Galib, Seçmeler ve Hüsn ü Aşk (haz. Abdülbâki Gölpınarlı), İstanbul 1976.

Sadettin Nüzhet [Ergun], Şeyh Galip, İstanbul 1932, s. 20-24.

Sedit Yüksel, Şeyh Galip: Eserlerinin Dil ve Sanat Değeri, Ankara 1963, s. 47-50, 95-104.

Gibb, HOP, IV, 180-195.

Ahmet Hamdi Tanpınar, Edebiyat Üzerine Makaleler (haz. Zeynep Kerman), İstanbul 1969, s. 74, 138, 310.

Abdülbâki Gölpınarlı, “Galip Dede”, AA, V, 1440.

a.mlf., “Şeyh Galib”, İA, XI, 465-467.

Şerif Aktaş, Roman Sanatı ve Roman İncelemesine Giriş, Ankara 1991, s. 56-67.

a.mlf., “Roman Olarak Hüsn ü Aşk”, TDA, sy. 27 (1983), s. 94-108.

Necmettin Türinay, “Klasik Hikâyenin Son Merhalesi: Hüsn ü Aşk”, Şeyh Galib Kitabı (haz. Beşir Ayvazoğlu), İstanbul 1995, s. 87-122.

Victoria Holbrook, “Mazmun mu Klişe Yoksa Devralınmış Mazmun Kavramı mı?: Galib’in Hayalinde Renk ve Yorumu”, a.e., s. 130-141.

a.mlf., Aşkın Okunmaz Kıyıları (trc. Erol Köroğlu – Engin Kılıç), İstanbul 1998, tür.yer.

a.mlf., “Alegorinin Ölümü, Hüsnü Aşk’ın Özgünlüğü”, Defter, IX/27, İstanbul 1996, s. 65-80.

Fevziye Abdullah Tansel, “Makber’de Leylâ ve Mecnûn ile Hüsn ve Aşk Tesirleri”, Ülkü, sy. 60, Ankara 1938, s. 541-544.

Asaf Hâlet Çelebi, “Eski Türk Şiirinde Reform: Galib Dede”, TY, sy. 264 (1957), s. 524-527; sy. 265 (1957), s. 597.

HÜSN ü AŞK - TDV İslâm Ansiklopedisi