Eserin Özellikleri

• Yazılış Tarihi: 1678-79 (Hac yolculuğundan beş yıl sonra kaleme alınmıştır).
• Tür: Hac seyahatnâmesi (Manzum ve mensur karışık).
• Dil: Türkçe, Farsça ve Arapça.
• Nazım-nesir özelliği: XVII. yüzyılın süslü nesir örneklerinden biridir.
• Konusu: Nâbî’nin hacca gidiş ve dönüş yolculuğundaki gözlemlerini, deneyimlerini ve kutsal mekanlarda yaşadığı manevi hisleri anlatır.

Eserin İçeriği

Tuhfetü’l-Haremeyn, Nâbî’nin hac yolculuğuna dair ayrıntılı bilgiler verir ve dönemin sosyal, kültürel ve dini atmosferine ışık tutar. Eserde:

• Kutsal mekanların tasvirleri,
• Hac ibadetinin manevi boyutları,
• Yolculuk sırasında karşılaşılan coğrafi ve toplumsal unsurlar yer alır.
• Nâbî’nin çeşitli dillerde yazdığı şiirler (Türkçe, Farsça, Arapça) da metni süsler.

Eserin Yayınları ve İncelemeler

1. Mahmut Karakaş, Tuhfetü’l-Haremeyn: Hac Hatıraları adlı eserle metni 1989 yılında Şanlıurfa’da yayımlamıştır.
2. Menderes Coşkun, eseri doktora tezi kapsamında incelemiş (Manzum ve Mensur Osmanlı Hac Seyahatnâmesi ve Nâbî’nin Tuhfetü’l-Haremeyn’i, Ankara 2002).
3. Seyfettin Ünlü, sadeleştirme çalışması yapmıştır (Hicaz Seyahatnâmesi, İstanbul 1996), ancak bu çalışma yetersiz bulunmuştur.
4. M. Muhsin Kalkışım, eserin dil yönünden incelemesini yüksek lisans tezi olarak hazırlamıştır (1988, Atatürk Üniversitesi).

Önemi

• Dini ve Manevi Değer: Hac ibadetinin Osmanlı dönemi şartlarında nasıl gerçekleştirildiğini ve kutsal mekanlara dair duygusal ve manevi tecrübeleri aktarır.
• Edebi Değer: Hem süslü nesir hem de manzum unsurlar içererek dönemin edebiyat anlayışını yansıtır.
• Sosyal ve Tarihi Değer: Dönemin hac yolculuklarına dair sosyo-kültürel bilgiler sunar.
• NÂBÎ - TDV İslâm Ansiklopedisi