Mes̱nevî, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'nin en önemli eserlerinden biri olup, derin tasavvufî anlamlar içeren temsilî hikâyelerle doludur. Bu hikâyeler, insanlara mânevî gerçeklikleri anlatmak ve yaşamlarına rehberlik etmek amacı taşır. Eserin temel özelliklerinden biri, hikâyelerin temsilî olmalarıdır; yani her bir hikâye, insanın iç dünyasındaki manevi halin bir yansımasıdır. Ancak bu hikâyeler, sadece temsili olmakla kalmaz, aynı zamanda zamanın ve toplumun gerçekleriyle de örtüşür. Yazar, "Bu hikâye bizim halimizi anlatır" diyerek, her hikâyenin belirli bir vâkıaya uygunluğuna işaret eder.

Mes̱nevî'deki hikâyeler, sadece bir anlatıdan ibaret değildir; her bir hikâye, belirli bir mesajı veya tasavvufî bir gerçeği öğretmek için kullanılır. Örneğin, bir hikâye başka bir hikâyeye geçmeden önce bir hakikate dikkat çekilir. Meselâ, "Şeyh - Şaşı Öğrenci" adlı hikâye, takip eden hikâyede ele alınacak olan hayır ve şer arasındaki farkı anlamak için bir hazırlıktır. Hikâyeler arasındaki bu kesintili yapı, anlatılmak istenen mesajı güçlendirir ve okuyucuyu manevi bir yolculuğa çıkarır. Aynı zamanda, hikâyelerdeki anlamlar her zaman açık ve doğrudan olmayabilir; çoğu zaman mecaz anlamlar ve semboller aracılığıyla hakikatler açıklanır.

Hikâyelerin içeriği, sadece tasavvufî öğretiden ibaret değildir. XIII. yüzyılın kültürel unsurlarını da taşır; toplumsal değerler, o dönemin yaşam biçimi ve gelenekleri hikâyelerde yer bulur. Bununla birlikte, bazı hikâyeler mizahi bir dille sunulmuş ve şehvet veya taklidî bilginin tehlikeleri gibi insanın manevi gelişimine zarar verebilecek konuları ele almıştır. Mevlânâ, bu tür hikâyelerin sadece birer hikâye olmadığını, daha derin bir eğitim aracı olduklarını belirtmiştir. Örneğin, kabak hikâyesinde şehvetin ve yüzeysel bilginin zararları anlatılır.

Mes̱nevî’nin dili, tasavvufî hakikatleri aktarma noktasında sınırlıdır; çünkü dil, ilahi hakikatleri tam olarak ifade edemez. Bu nedenle mecazlar, semboller ve dolaylı anlatımlar kullanılır. Ancak bu, okuyucunun hikâyelerin yüzeyine takılıp kalmaması gerektiği anlamına gelir. Hikâyeler, bir bütün olarak ele alındığında, derin bir anlam taşır ve her biri bir sonraki hikâyeye veya anlatılacak bir hakikate zemin hazırlar.

Sonuç olarak, Mevlânâ'nın Mes̱nevî'si, hem edebi hem de tasavvufî bir derinlik taşır. Hikâyeler, sadece birer anlatı değil, aynı zamanda manevi yolculuğun, insanın içsel gelişiminin birer haritasıdır.

BİBLİYOGRAFYA

Mevlânâ, Mes̱nevî (trc. Veled İzbudak), İstanbul 1990, I-VI; a.e. (nşr. Muhammed İsti‘lâmî), Tahran 1370-71/1990-91, neşredenin önsözü, I, 93-94.

a.mlf., Mektûbât (trc. Abdülbâki Gölpınarlı), İstanbul 1963, tercüme edenin girişi, s. I-XII.

a.mlf., Dîvân-ı Kebîr (trc. Abdülbâkî Gölpınarlı), Ankara 1992.

Ferîdûn-i Sipehsâlâr, Risâle: Mevlânâ ve Etrafındakiler (trc. Tahsin Yazıcı), İstanbul 1977, s. 22, 139-141.

Ahmed Eflâkî, Âriflerin Menkıbeleri (trc. Tahsin Yazıcı), İstanbul 1995, II, 325-333.

Muînüddin b. Mustafa, Mesnevî-i Murâdiyye (haz. Kemal Yavuz), Ankara 1982, hazırlayanın girişi, s. VII-XXIII.

Hüseyin Vâiz-i Kâşifî, Lübbü Lübâb-i Mes̱nevî (nşr. Saîd-i Nefîsî), Tahran 1362, s. 5-15.

Ankaravî, Mecmûatü’l-letâif ve matmûretü’l-maârif, İstanbul 1289, I-VII; a.e., VII, Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 1563, vr. 3a-15a.

İsmâil Hakkı Bursevî, Şerh-i Mesnevî, İstanbul 1287, I, 2, 46.

Sahih Ahmed Dede, Mevlevîlerin Tarihi (nşr. Cem Zorlu), İstanbul 2003, s. 181-184, 188.

Âbidin Paşa, Tercüme ve Şerh-i Mesnevî-i Şerîf, İstanbul 1305, I, 3-8.

Cevdet, Tezâkir, IV, 17.

E. H. Whinfield, Masnavi-i Maʿnavi: The Spiritual Couplets of Maulana Jalaluddin Muhammad-i Rumi, London 1898, s. XXVII-XXXIX.

R. Nicholson, Tales of Mystic Meaning, London 1931, s. XI-XXVIII.

a.mlf., The Mathnawī of Jalālu’ddīn Rūmī, London 1925-40, I-VIII.

A. J. Arberry, Catalogue of the Library of the India Office, London 1937, II, 301-304.

Türkiye Maarif Tarihi, I, 133, 156.

Ahmet Avni Konuk, Şerh-i Mesnevî, Konya Mevlânâ Müzesi Ktp., nr. 4740, s. 1-21.

Safâ, Edebiyyât, III/1, s. 464.

Ahmet Ateş, “Mesnevî’nin Onsekiz Beytinin Manası”, 60. Doğum Yılı Münasebetiyle Fuad Köprülü Armağanı, İstanbul 1953, s. 38-50.

M. Hulusi Koner, Mesnevî’nin Özü, Konya 1961, s. I-LXVII.

Abdülbaki Gölpınarlı, Mevlevî Âdâb ve Erkânı, İstanbul 1963, s. 150-151.

a.mlf., Mesnevî Şerhi, İstanbul 1973, I, s. I-XXXIX.

a.mlf., Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik, İstanbul 1983, s. 18-150.

a.mlf., “Konya Mevlânâ Dergâhı’nın Arşivi”, İFM, XVII/1-4 (1956), s. 156-178.

a.mlf., “Mesnevî’nin VII. Cildi”, ŞM, sy. 6 (1966), s. 11-18.

A. Schimmel, Zwei Abhandlungen Zur Mystik und Magie des Islams von Josef Hammer-Purgstall, Wien 1971, s. 5-23.

a.mlf., The Triumphal Sun, London 1980, s. 37-58.

Mehmet Önder v.dğr., Mevlânâ Bibliyografyası, Ankara 1974, I-II.

W. Chittick, The Sufi Path of Love, New York 1983, s. 6.

Celâleddin Hümâî, Mevlevî Çem i Gûyed I-II, Tahran 1362.

Salih Trako, “Sarayevo’da Mesnevi Dersleri ve Mesnevihânlar Üzerine”, 1. Milletlerarası Mevlâna Kongresi: Tebliğler, Konya 1988, s. 143-146.

Yakup Şafak, “Selçuklu, Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemlerinde Hz. Mevlâna ve Eserleri Üzerine Çalışma Yapanlar”, Konya’dan Dünya’ya Mevlâna ve Mevlevîlik, Konya 1989, s. 249.

İskender Muzbeğ, “Mevlâna’nın Sarayova’da (Yugoslavya) Yayınlanan Mesnevi’sine (I. ve II. cilt) Çeviri Açısından Genel Bir Bakış”, II. Milletlerarası Mevlâna Kongresi: Tebliğler, Konya 1991, s. 169-173.

Bedîüzzaman Fürûzanfer, Mevlâna Celâleddin (trc. Feridun Nafiz Uzluk), İstanbul 1990, s. 211-223.

M. G. Gupta, Maulana’s Masnawi, Agra 1990, s. 2-17.

Hamid Dabashi, “Rumi and the Problems of Theodicy: Moral Imagination and Narrative Discourse in a Story of the Masnavi”, Poetry and Mysticism in Islam: The Heritage of Rūmī (ed. Amin Banani v.dğr.), New York 1994, s. 112-135.

F. Lewis, Rumi: The Past and Present, Boston 2000, s. 304-307, 466-615.

Tâhirülmevlevî, Şerh-i Mesnevî, İstanbul 2001, I, 22-25.

Ahmed Güner Sayar, Hasan Âli Yücel’in Tasavvufî Dünyası ve Mevlevîliği, İstanbul 2002, s. 45, 96.

Sezai Küçük, Mevlevîliğin Son Yüzyılı, İstanbul 2003, s. 371.

İsmail Güleç, “Türk Edebiyatında Mesnevî Tercüme ve Şerhleri”, TUBA, XXVII/2 (2003), s. 161-176.

Pakalın, II, 490.

https://islamansiklopedisi.org.tr/mesnevi--mevlana