Kutadgu Bilig, 900 yıllık bir geçmişi olan İslamî Türk edebiyatının en önemli eserlerinden biridir. Yusuf Has Hacib tarafından yazılmış ve 6645 beyitlik didaktik bir manzume olan bu eser, aruz vezniyle kaleme alınmıştır. Eserin nazım örgüsü ve üslubu, Firdevsî’nin Şehnâmesinden etkilenmiş, Yusuf Has Hacib, Fars-İslam hükümdarlık ideallerini Türkçeye uyarlamıştır. Eser, Türk hükümdarlık ve devlet yönetimi konularını Arap ve Fars gelenekleriyle karşılaştırarak ele alır.

Eserin İçeriği ve İlham Kaynakları

Yusuf Has Hacib, Fârâbî, Eflatun (Platon) ve Aristo gibi Batılı filozofların fikirlerinden yararlanarak, devlet yönetimi ve siyaset konusunda İslamî görüşleri ortaya koymuştur. Kutadgu Bilig’de dört ana karakter, soyut kavramları kişileştirir:

1. Kün Togdı (Hükümdar): Adaleti temsil eder.
2. Ay Toldı (Vezir): Baht ve talihi temsil eder.
3. Ögdülmiş (Vezirin Oğlu): Akıl ve anlayışı temsil eder.
4. Odgurmış (Vezirin Kardeşi): Dünya işlerinin sonunu temsil eder.

Eserdeki bu karakterler, İran edebiyatından alınan "hükümdarlara ayna" temasını işler ve aynı zamanda sûfîlik gibi dini temaları da içerir.

Şiirsel ve Didaktik Yapı

Kutadgu Bilig, didaktik bir eser olmasının yanında yer yer şiirsel bir dil de kullanır. Tanrı ve Peygamber övgüleri, bahar kasidesi ve hükümdar övgüsü gibi bölümler, Yusuf’un duyarlı bir şair olduğunu gösterir. Ayrıca eserde, atasözleri ve bilgelik içeren deyimler de sıkça yer alır.

Halk ve Aydın Şiiri

Kutadgu Bilig, Türk şiirinin iki ana kolunun gelişimini gösterir:

1. Halk şiiri (özellikle Divanü Lugati’t-Türk’te yer alır)
2. Aydın zümre şiiri (bu eserle temsil edilir).

Kutadgu Bilig, aruz vezniyle yazılmıştır ve halkın dilini kullanarak, halkın da anlayabileceği bir dilde yazılmıştır. Bu yönüyle, aruz veznini başarılı bir şekilde uygulayan ilk Türk şairlerinden biridir.

Kasideler ve Etkiler

Yusuf Has Hacib, Türk edebiyatında ilk kaside yazarı olarak kabul edilir. Eserin sonunda yer alan kasideler, bunun örneğidir. Bu kasidelerde fe‘ûlün fe‘ûlün fe‘ûlün fe‘ûl vezni kullanılmıştır. Ayrıca, eserde mensur ve manzum mukaddimeler ve Tanrı övgüsü ile münacat (Tanrı’ya yakarış) bölümleri, İslamî Türk edebiyatının ilk örnekleri arasında sayılabilir. Bu bölüm, mesnevi şeklinde yazılmış olup, 33 beyitten oluşur.

Sonuç

Kutadgu Bilig, hem felsefi hem de edebi açıdan önemli bir metin olup, Türk hükümdarlık ve devlet yönetimi hakkında derinlemesine görüşler sunmaktadır. Yusuf Has Hacib, bu eserle İslamî düşünceyi, Türk gelenekleriyle harmanlayarak, hem halkı hem de aydınları etkileyen büyük bir şaheser ortaya koymuştur.

KAYNAKÇA

https://yokdersleri.yok.gov.tr/#ders