Karahanlılar’ın Kökeni ve Türeyişi

Karahanlılar, Asya Türklerinin Uygur ve Karluk gibi diğer kavimlerden sonra kurdukları ilk İslamî Türk devletlerinden biridir. Karahanlı adı, ilk olarak V. V. Grigorev tarafından 1874’te yayımlanan bir makalede Karachaniden olarak kullanılmış ve zamanla yaygınlaşmıştır. Bu ad, aynı zamanda sülâlenin unvanlarında geçen kara kelimesinden türetilmiştir. Kara burada "büyük, baş han" anlamında kullanılmıştır.

Karahanlılar’ın Ortaya Çıkışı

Karahanlılar’ın kökeni hakkında çeşitli teoriler ileri sürülmüştür:

1. Uygur Teorisi
2. Türkmen Teorisi
3. Yağma Teorisi
4. Karluk Teorisi
5. Karluk-Yağma Teorisi
6. Çigil Teorisi
7. T’u-chüe Teorisi

Bu teorilerden en yaygın kabul göreni Karluk Teorisi’dir. Karahanlılar’ın kökeni, T’u-chüe A-shi-na hanedanının bir kolu olan Karluklar’a dayanmaktadır. Karluk Türkleri, 747-840 yılları arasında Uygur Birliği’ne bağlıydılar. Karluklar'ın, Uygur Birliği'nin 840’ta çökmesinin ardından Karahanlılar'ı kurdukları kabul edilir. İlk Karahanlı hükümdarı Bilge Kül Kadır Han'dır.

Karahanlılar’ın İslam’ı Kabulü

Karahanlılar’ın İslam’ı kabul süreci, Satuk Buğra Han'ın (932) İslam’a geçmesiyle başlamıştır. Satuk, Batı Türkistan’da İslam’ın yayılmasına öncülük etmiştir. Oğlu Baytaş (Musa b. Abd al-Karim) ise, Doğu Karahanlıları İslamlaştırarak devleti bir bütün haline getirmeyi başarmıştır (960).

Karahanlı Devleti’nin Yükselişi ve Bölünmesi

Karahanlı Devleti, 1014-1024 yılları arasında Yusuf Kadır Han’ın hükümetinde birleşme girişiminde bulunmuş, ancak başarılı olamamıştır. Devlet, 1047’de ikiye ayrılmıştır:

• Batı bölgesinde Kaşgar ve çevresi, Fergana bölgesi
• Doğu bölgesinde Talas, İsficab ve Şaş (Taşkent)

Devletin bu bölünmesi, 1056’da Süleyman Arslan Han'ın ölümüyle devam etmiş ve Tavgaç Ulug Buğra Hasan gibi önemli hükümdarlar devlete yön vermiştir. Bu dönemde Kutadgu Bilig ve Divanü Lügat-it Türk gibi önemli eserler yazılmıştır.

Karahanlı Devleti’nin Sonu

Karahanlılar, 1212’de Kara Hıtaylar tarafından yıkılmıştır. Bu dönemde Karahanlılar’ın egemenlik sınırları, Doğu Türkistan, Maveraünnehir, Semerkand, Buhara, Fergana ve Amu Derya çevresini kapsıyordu.

Coğrafi ve Etnik Yapı

Karahanlılar, Karluklar, Yağmalar, Türgişler, Argular, Kıpçaklar ve Oğuzlar gibi çeşitli Türk boylarını bünyesinde barındırıyordu. Karahanlılar, Doğu Türkistan’ın batı kesiminden başlayarak, Maveraünnehir bölgesine kadar geniş bir coğrafyada hüküm sürmüşlerdir. Özellikle Semerkand, Buhara, Otrar ve Taşkent gibi şehirler önemli kültür merkezleri olarak öne çıkmıştır.

Bu geniş coğrafyada, Karahanlılar İslamiyet’in kabulünden sonra kültürel ve bilimsel alanda önemli bir gelişim göstermişlerdir.

Sonuç olarak, Karahanlılar, Karluklar’ın liderliğinde ortaya çıkmış ve İslam'ı kabul ederek hem Türk tarihinin hem de İslam tarihinin önemli bir dönüm noktasını oluşturmuşlardır.

 KAYNAKÇA : https://yokdersleri.yok.gov.tr/#ders