Edib Ahmed Yüknekî ve Eseri "Atebetü'l-Hakâyık"

Edib Ahmed Yüknekî, 12. yüzyılda yazdığı Atebetü'l-Hakâyık (Hakikatlerin Eşiği) adlı eseriyle tanınır. Eserin yazılış tarihi ve yazarın hayatı hakkında çok az bilgi vardır. Eserde, yazarın kör olduğu ve "edipler edibi" olarak tanındığına dair bazı ipuçları bulunsa da, kesin bilgiler yoktur. Eser, Karahanlı Türkçesiyle yazılmıştır ve öğretici bir ahlak kitabıdır.

Eserin yapısında 14 bölüm bulunur; 484 mısradan oluşur ve kırk beyit ile yüz bir dörtlük içerir. Eserin tamamı aruz vezniyle yazılmıştır, tıpkı Kutadgu Bilig gibi. Atebetü'l-Hakâyık, Muhammed Dâd İspehsalar Bey'e sunulmuştur ancak yazılış yeri ve zamanı kesin olarak bilinmemektedir.

Eserin XV. yüzyılda birkaç nüshası düzenlenmiş, bunlardan Semerkand nüshası en eski ve değerli olanıdır. Bu nüsha 1444 yılında Uygur harfleriyle yazılmıştır.

Eserin ilk kısmında Tanrı övgüsü, Peygamber ve dört halife övülür. Ardından, bilginin önemi, dilin tutumu, dünyanın geçiciliği, cömertlik ve cimrilik gibi ahlaki değerler işlenir. Atebetü'l-Hakâyık, öğretici bir ahlak kitabı olup, Türkçe yazılmıştır.

Şiirsel yapısında dörtlükler ve beyitler bulunur. Uyak düzeni genellikle aaba/ccdc/eefe şeklindedir, ayrıca dize başı uyak ve tam/yarım uyak gibi özellikler de görülür. Aruzla yazma geleneği yeni olduğu için eserde bazı kusurlar ve ölçü hataları da vardır.

Reşit Rahmeti Arat, eserin detaylı bir çalışmasını yapmış ve 1951’de yayımlamıştır.