Basit yapı : Yapım eki almamış durumundaki sözcüklerdir.

 

 Örnek olarak çocuklar , çiçeğim

 

Türemiş yapı :  Yapım eki almış görev durumundaki sözcüklerdir.

 

Örnek olarak suluk, simitçi

 

Birleşik yapı :En az iki kelime yan yana gelince oluşan yeni kelimedir.

 

Örnek olarak beşiktaş , anneanne

 

KÖK :  Kelimelerin bölünemeyen anlamlı en küçük parçalarına denir.

İsim (ad) kökü : İsim ya da isim soylu kelimelerden oluşan köklerdir. 

Oynuyor : oyun-a-yor          

Karıncalaştı :karınca-laş-tı     

Fiil (eylem) kökü : Fiilden oluşan köklerdir.

koşturmak :koş-tur-mak                                                                  

 yapmacık :yap-ma-cık

 

Gövde : Kelimelerin yapım eki alarak oluşmuş halidir. Ad ve fiil köklerinde yapım ekleriyle türetilmişkelimeleridir.

 

Yapımcı : yap(fiil kökü)-ım(fiilden isim yapım eki)-cı(isimden isim yapım eki)

 

Ekler :  Yalnız başına anlamı olmayan kelimelerin sonuna eklenerek işlev kazanır. Kelimelerden

yeni kelime türetmeye ya da kelimeleri cümledeki görevlerini belirler.

 

a)Yapım eki : Kelime kök veya gövdesine getirilerek kelimenin yeni bir anlam kazanmasıdır.

 

Su(isim kökü)-luk(isimden isim yapım eki)

 

Bak(fiil kökü)-ıcı(fiilden isim yapım eki)

 

Dört çeşittir : isimden isim yapım eki

 

                        isimden fiil yapım eki

 

                        fiilden isim yapım eki

 

                        fiilden fiil yapım eki

 

b)Çekim eki : Kelime kök veya gövdesine gelince kelime yeni bir anlam kazanmaz.

 

1. Çoğul eki : İsimlere getirilir ve çokluk yapar “-lar,-ler“ .

 

  Örnek olarak bebekler, arabalar

 

2. Tamlayan eki : Belirtli isim tamlamalarında tamlayan durumudur. “-ın,-in,-un,-ün“.

 

Örnek bebeğin emziği , köğeğin tasması

 

3. İyelik eki : İsimlere gelerek kime ,neye ait olduklarını gösterir.

 

                       1.tekil :benim -ayakkabım  

 

                        1.çoğul : bizim-ayakkabımız

 

                        2.tekil : senin -ayakkabın 

 

                        2.çoğul :sizin-ayakkabınız

 

                        3.tekil :onun-ayakkabısı   

 

                        3.çoğul :onların-ayakkabıları

 

4. Hal durum ekleri 

 

     1. yalın hal : ( ek almaz)

 

     2. Yönelme hali : ( -e,-a)  

 

     3. Bulunma hali : ( -de,-da) 

 

     4. Ayrılma hali : ( -den,-dan)

 

     5. Belirtme hali : ( -ı,-i,-u, -ü)

 

    Okul     okula      okulda   okuldan     okulu  

   

5.Ek fiil : İsim ve isim soylu sözcüklere gelerek onları cümlede yüklem yapar. Basit zamanlı fiillere gelerek onları birleşik zamanlı fiil yapar.

 

Görülen geçmiş zaman kipi

 

Çiçek-idi-m

 

Çiçek-idi-n

 

Çiçek-idi

 

Çiçek-idi-k

 

Çiçek-idi-niz

 

Çiçek-idi-ler

 

Öğrenilen geçmiş zaman kipi

 

Çiçek-imiş-im

 

Çiçek-imiş-sin

 

Çiçek-imiş

 

Çiçek-imiş-iz

 

Çiçek-imiş-siniz

 

Çiçek Şart kipi

 

Çiçek-ise-m

 

Çiçek-ise-n

 

Çiçek-ise

 

Çiçek-ise-k

 

Çiçek-ise-niz

 

Çiçek-ise-lerk-imiş-ler

 

Geniş zaman kipi

 

Asker-im

 

Asker-sin

 

Aske-dir

 

Asker-iz

 

Asker-siniz

 

Asker-dirler

 

6.Kip ekler :(Haber kipi, dilek kipi) Bir hareketin ne zaman , nasıl ortaya çıktığını çıkacağını,çıkmasını tasarladığını anlatır

 

    1.Haber kipi :

 

Görülen geçmiş zaman : yap-tı-m , yap-tı-n, yap-tı, yap-tı-k, yap-tı-nız, yap-tı-lar

 

Duyulan geçmiş zaman : yap-mış-ım, yap-mış-sın, yap-mış ,  yap-mış-ız , yap-mış-sınız, yap-mış-lar

 

 Şimdiki zaman : yap-ıyor-um, yap-ıyor-sun, yap-ıyor, yap-ıyor-uz, yap-ıyor-sunuz, yap-ıyor-lar

 

 Geniş  zaman : yap-ar-ım , yap-ar-sın, yap-ar, yap-ar-ız , yap-ar-sınız, yap-ar-lar

 

 Gelecek zaman : yap-acak-ım, yap-acak-sın, yap-acak , yap-acak-ız, yap-acak-sınız, yap-acak-lar

 

 2.Dilek tasarlama kipi 

 

Gereklilik kipi : yap-malı-(y)ım , yap-malı-sın, yap-malı, yap-malı-(y)ız , yap-malı-sınız, yap-malı-lar

 

Dilek-şart kipi : yap-sa-m , yap-sa-n, yap-sa , yap-sa-k, yap-sa-nız, yap-sa-la

 

 İstek kipi :  yap-sa-m, yap-sa-n, yap-sa, yap-sa-k, yap-sa-nız, yap-sa-lar

 

 Emir kipi :     -----------, (sen)yap,  (o)yap-sın ,  --------, (siz)yapınız,  (onlar)yapsınlar (emir kipi eksizdir ben ve biz şahıslarına ek gelmez)

 

7.Şahıs ekleri : 1.tekil -m,-ım,-im,-um,-üm      

 

                          1.çoğul -mız,-miz,-muz-,müz

 

                          2. tekil -n,-sın,-sin,-sun,-sün    

 

                          2.çoğul -sınız,-siniz,-sunuz-sünüz,-nız,-niz,-nuz,-nüz

 

                          3.tekil -sin                                  

 

                          3.çoğul -lar,-ler

 Anlamca kaynaşmış fiiller : Bir ya da birden fazla adla bir fiilin kaynaşmadır

.

Örnek : Başvur, vazgeç

 

Yardımcı fiillerle kurulan birleşik fiiler :  “ Etmek, olmak,buyurmak,kılmak,eylemek,yapmak “

 

Örnek : yardım etmek, namaz kılmak

 

Kurallı Birleşik fiiller :

 

a)Yeterlilik fiili : -abil , -ebil : yapabil , gidebil

 

b)Tezlik fili : - -ıver,-iver,-uver,-üver : koşuver, oynayıver

 

 c)Süreklilik fiili : -akal – agal, -ekel, -egel, -edur, : içedur , ededur

 

d) Yaklaşma fiili : -ayaz,-eyaz : düşeyaz, öleyaz 

Kaynaklar

1. Türkçe El Kitabı Konu Anlatımı Yayın Denizi yayınları

2. HACEMİNOĞULLARI,Necmettin,Türk Dilinde Yapı Bakımından Fiiller , Kültür Bakanlığı yayınları, Ankara ,1992.

3. KARAHAN, Leyla, Türkçede Söz Dizimi , Akçağ yayınları, Ankara , 1991.

4. KOÇ , Nurettin , Yeni Dilbilgisi kitabı

5. KOÇ , Nurettin , Dilbilgisi kitabı

6. Türkçe Sözlük ,TDK yayınları , Ankara , 2008