1. Eserin Yazılış Süreci ve Arka Plan

• Abdülhak Hâmid, 1883 yılında başşehbender olarak Bombay’a tayin edildiğinde verem hastası olan eşi Fatma Hanım’ı da yanında götürmüştür.
• Fatma Hanım’ın sağlığı Bombay’da daha kötüye gidince İstanbul’a dönüş kararı alırlar; ancak dönüş yolunda Beyrut’ta hastalığı ağırlaşır ve burada vefat eder (21 Nisan 1885).
• Makber, Hâmid’in Fatma Hanım’ın vefatından sonra Beyrut’ta kaldığı kırk gün içinde yazdığı uzun bir mersiye niteliğindedir.

2. Eserin Yapısı

• “Birkaç Perişan Söz” başlıklı mensur bir girişle başlar.
• Aruz ölçüsünün mef‘ûlü mefâilün feûlün kalıbıyla yazılmıştır.
• Kafiye düzeni: aabbaacb.
• Eser, her biri sekiz mısradan oluşan toplam 294 kıta (2352 mısra) uzunluğundadır.
• Klasik mersiyelerden hem biçim hem de içerik açısından ayrılan yenilikçi bir tarza sahiptir.

3. Temalar

• Fatma Hanım ile İlgili Bölümler:
  • Eserde Fatma Hanım’ın hayatına, kişisel özelliklerine, birlikte geçirdikleri anılara yer verilmiştir.
  • Klasik mersiyelere nazaran, Fatma Hanım daha somut ve bireysel bir karakter olarak betimlenmiştir.
• Ölüm ve Metafizik Düşünceler:
  • Ölümün sebepleri, kader, Tanrı ve insan arasındaki ilişki sorgulanır.
  • Geleneksel mersiyelerin tevekkül anlayışının aksine, sorgulama, şüphe, isyan ve teslimiyet duyguları eserde sıkça işlenir.
  • Tanrı’ya sorular yöneltilir, fakat bu sorgulama nihayetinde Tanrı’ya sığınma ile sonuçlanır.

4. Duygu ve Anlayış

• Abdülhak Hâmid, ölümün anlamını kavramaktaki acziyetini, isyanını ve teslimiyetini aynı eserde dile getirir.
• İman, tövbe ve dua gibi motifler de eserin önemli bir kısmını oluşturur.
• Yer yer tasvirlerde panteist bir yaklaşım görülür.

5. Eserin Değerlendirilmesi

• Makber, Türk edebiyatında şekil ve muhteva bakımından bir yenilik olarak kabul edilmiştir.
• Tanpınar, eserin Hâmid’in çocukluk yıllarından itibaren süregelen ölüm temasına ilgisinin bir yansıması olduğunu söyler.
• Ölüm temasını işleyen Ölü, Bunlar Odur ve Hacle gibi eserler de Makber ile aynı yıl yayımlanmıştır.

6. Makber’in Basımları ve Etkisi

• Abdülhak Hâmid’in sağlığında iki kez basılmıştır (1885, 1922).
• Daha sonra Sadi Irmak (1939), İsmail Hami Danişmend (1944) ve İnci Enginün (1982, 1997) tarafından yayımlanmıştır.
• Arapça’ya da çevrilmiştir (Fehmi Arabaga tarafından, 1953).
• Kaynakça:MAKBER - TDV İslâm Ansiklopedisi